SUPPLEMENTUM PHARSALIAE AUCTORE THOMÂ MAIO
LIBER SECUNDUS
Splendida Pellaeam celebrant jam festa per urbem,
Et ducis Ausonii laudes ad sidera tollunt,
Servati cives, (dum passim altaria fumant)
Votaque Dîs solvunt. Nescis, gens impia, nescis,
Cui causae hanc debes veniam, patriaeque salutem. 5
Non hanc semideive canes, aut barbara praestant
Numina, queis ritu persolvis vota profano;
Nec ducis inflectunt animum fulgentia tecta,
Non veterum monimenta ducum, non templa Deorum,
Nec Macetûm cineres regis, quos Caesar adorat 10
Plus aris templisque tuis: sed inania sacra,
Infirmosque Deos, facie Cleopatra potente
Protegit, et stupro redimit Memphitica sceptra.
Nec visum est aequum Colestibus, ut meliori
Deberent causae tam turpia regna salutem. 15
Jamque sui Pharias regnans Cleopatra per urbes
Auctorem fati regali splendida cultu
Excipit, et magno celebrat conviva luxu.
Atria fulgebant tali laqueata paratu,
Qualem magna solent, sed jam ruitura, studere 20
Regna, quibus veteres, quas longa potentia fecit,
Ostentatur opes, vitiis alimenta futuris.
Sed non divitiae, non auro fulva supellex,
Gemmative tori passim, pictive tapetes,
Caesareos pascunt oculos, nec talia curat, 25
Dum prope sidereo cunctis splendoribus ore
Praeradiat, vultuque movet Cleopatra superbo.
Hanc videt, huic oculis et pectore totus inhaeret;
Quoque magis cernit, magis ardet. Caetera, visu
Splendida quae primo, sordent objecta secundo: 30
Femineus decor augetur, crescitque revisus.
Purpureas stupet ille comas, et candida colla,
Queis gemmis lux major inest. Abscondere formam
Divitiae eximiam, non exornare, videntur;
Quamvis non desunt Erythraeo e litore gemmae, 35
Non spolia Eoi Gangis, non quidquid in undis
Volvitur Assyriis, aut dives mittit Hydaspes;
Non Arabum ex petris viridi splendore smaragdus,
Nec lapis auratus, quem dat Mareotica tellus.
Sidereis adamas radiis hebetatur ocelli, 40
Quoque minus lucet, formae magis auget honorem.
Sapphirum pulchro pendentem pectore vincunt
Corula venarum violaria; labra rubinus
Non rosea aequaret, nisi primo victa fuisset,
Et pudor augeret, quem dat Natura ruborem. 45
Ausonius ductor, jamdudum saucius, ignem
Concipit inde novum, nimioque accenditur aestu;
Nec placidam celare studet, sed pascere, flammam.
"Quaenam," inquit, "nostris obstare potentia votis,
"Aut quae fama, potest? quid sic durissima virtus 50
"Oppugnata ageret? facies absolveret ista
"Judice raptorem colo: nam talia quondam
"Stupra Deis summis celebres tribuêre poëtae,
"Aethere qui toties posuêre Tonantis amicas,
"Et formâ eximias fecêre heroïdas astra. 55
"Temporibus si visa illis Cleopatra fuisset,
"Non coma Niliacae Berenices aurea colo
"Fulsisset, pulchrae nec Pleiades astra fuissent;
"Non stupri pretium radiantia plaustra tulisset
"Callisto, aut Bacchi conjux formosa coronam, 60
"Donec partem aliquam Cleopatrae stella sereni
"Nobilitare poli certam dignata fuisset.
"Jupiter exemplum mihi sit, quem saepe coëgit
"Saevus Amor magno furtim descendere colo:
"Vel potius nostra absolvant delicta Tonantem, 65
"Caesareumque Jovi veniam det nomen amoris."
Ne, Caesar, tua vota time; non pervigil ista
Hesperidum serpens fulgentia poma tuetur;
Nec nimio forma est haec custodita pudore.
Sed puerilis Amor, vanique Cupidinis ignes, 70
Pectora qui stimulare solent innoxia vulgi,
Pastoresque rudes urunt, rurisque puellas,
Non tibi rem peragunt, Caesar; nec causa domare
Vulgaris potuit reginae corda superbae;
Formosamve tuis Cleopatram amplexibus offert 75
Dulcis amor Veneris: sed regni insana cupido,
Majestas, nimiisque optata potentia votis.
Hic amor affectus alios Ptolemaïdis omnes
Pectore sustulerat: penitus si nullus inesset
Venarum calor, aut artus depasceret ignis, 80
Lascivos tamen amplexus in Caesaris îsset
Frigida; et ambitio solvisset tanta pudorem.
Quae te causa fidem, Caesar, violare coëgit,
Visceraque in patriae sceleratos impulit enses,
Emathios Latio perfundens sanguine campos, 85
Illa pudicitiam reginae in pectore vicit,
Prostituitque tibi. Nec quisquam Caesaris altos
Suspiciat posthac animos, cum spiritus idem
Femineum impellit pectus: quâ Caesar, eâdem
Ambitione nocens facta est Cleopatra; fidelis 90
Nec manet hic civis, nec conjux illa pudica.
Ne tamen illicito Caesar videatur amori,
Non patriae vicisse suae, (nam Aegyptia tellus,
Victa licet, nondum Latia est provincia facta,
Sed sceptro subjecta manet) veritusque rebellem 95
Niliacum subito populum, si regna teneret
Femina, dum stirpis Lagaeae mascula proles
Vivit adhuc, puerum Ptolemaeum lustra videntem
Vix bina, Arsinoës, quam duxerat ante, sororis
Conjugio avulsum, Cleopatrae jungit; et illum, 100
Immaturum annis, Phario diademate cingit.
Hunc vocat Aegyptus regem, Cleopatra maritum;
Defunctique locum fratris supplere videtur
Conjugio et regno. Quid, praeter nomina vana
Conjugii regnique, puer miserando, tenebis? 105
Quid, praeter titulos, thalamum dum Caesar adulter
Possidet, et regnum conjux Cleopatra gubernat?
Nec rivalis adhuc fieri, puerilibus annis,
Caesareive potes thalami, regnive sororis.
Sed tenerâ poteris felix aetate videri, 110
Quâ non incesti cognosces gaudia lecti,
Obsconoque carens fructu, noxâque carebis.
Conjugium innocuum magis hoc est, quo minus aptum;
Conjugis, incesti sine crimine, nomen habebis,
Et sine curarum retinebis pondere regnum. 115
Humenti nox atra polos involverat umbrâ,
Inque vicem Phobi redeuntia sidera coli
Ornarant varie faciem, cum captus amore
Illicito ductor Latius, vinoque solutus,
Dulcibus indulget votis, tandemque cupito 120
Reginae fruitur thalamo, pulcherrima lecti
Gaudia degustans: tantum suadere potestas,
Donaque, et illustris gestarum gloria rerum,
Femineae poterant menti. Nec crimen inesse
Concubitu nimium tali, Cleopatra, putabunt, 125
Qui Ptolemaeorum thalamos, consuetaque jura
Incestae novêre domûs, fratemque sorori
Conjugio junctum, sacrae sub nomine taedae
Majus adulterio delictum. Turpius îsset
(Quis credat?) justi ad thalamos Cleopatri mariti; 130
Utque minus lecto peccaret, adultera facta est.
Pona tamen sequitur; furtivi pignus amoris,
Caesario infelix, fatus generatus iniquis,
Caesaris Augusti cadet olim victima ferro,
Caesareos tristans cognatâ caede penates. 135
Tempora dum Phario ductor dependit amori
Ausonius, Libycis iterum fragmenta ruinae
Thessalicae terris coëunt, quae magnus agebat
Scipio dux belli: cum quo (jam Caesaris hostis,
Quamvis ille truces toties sub Caesare Gallos 140
Stravisset) fortis stabat Labienus in armis.
Hîc sanctus Cato, privatâ non concitus irâ,
Sed patriae imperium et communia signa secutus,
Militat; injustis hîc stat Petreius in armis,
Oblitus fidei, terris quem Caesar Iberis 145
Donâsset vitâ; et Varus, cui cesserat omnis
Africa, Romanis quae tum sub fascibus esset,
Quam ditione potens olim Carthago tenebat.
Delectas Libyae turmas et Punica secum
Agmina ducebat Varus, fallacia corda; 150
Membra leves: rubris induti vestibus ibant,
Ut fusum in bello hac celarent arte cruorem.
Sub Varo populos sitientibus arida venis
Cyrene Barceque suos ad prolia mittunt,
Quaeque Afris Siculos permiscuit Aea colonos. 155
Tabraca bellantes Tyrio de sanguine turmas
Mittit; et antiquâ Phonicum stirpe creatos
Dat populos Libycis dilectus regibus Hippo;
Atque Utica, et tanto Thapsus post inclyta bello.
Advenit his Libyco regum Juba maximus orbe, 160
Qui jam Caesareâ laetum de clade triumphum
Duxerat; infelix cecidit cum Curio faude
Deceptus. Domino imperium non latius ulli
Contigit. Occiduo de cardine termine Atlas:
Parte aliâ Thera, et confinis Syrtibus Hammon. 165
Undique diversae gentes, populique remoti,
Conveniunt ad signa Jubae. Fulgentia signa
Medorum antiquâ Mauri de stirpe tulerunt:
Atque inopes, qui cum mundo commercia solis
Naufragiis Nasamones habent: Garamantes, iniquo 170
Sub colo positi, steriles qui semper arenas,
Squalidaque arva tenent solis fecunda venenis.
Cumque his Marmaridae medicas egêre catervas,
Serpentûm morsus cantu curare parati.
Audaces Numidae, et frenorum nescia turba, 175
Massyli, levibus nôrunt qui flectere virgis
Ora forcis equi; gregibusque assueta ferarum
Gens Gaetula viros mittit, qui comminus iras
Indomitorum ausi sunt irritare leonum.
Autololesque vagi, pedibus qui vincere cursum 180
Venatoris equi celerem, cervique fugacis,
Assueti; atque Mibae vicino sole perusti,
Qui ferrum infamant, scelerataque tela venenis;
Et, membra hirsutâ capri qui pelle tegentur,
Cinyphii venêre Macae; fortisque juventus, 185
Quam Vaga, quamque Uzzita dabat, quam regia Zama
Nutrivit, vexilla Jubae comitantur euntis.
Scipiadae Latiisque aquilis haec agmina jungit
Rex Juba; jamque auctis intendunt viribus omnem
(Cum primum Zephyro putris se gleba resolvet) 190
In Latium belli casum transferre futuri.
Sed celer in cunctis, semperque inferre suëtus,
Nunquam bella pati Caesar, mox irrita fecit
Haec decreta dudum; bellumque huc attulit omne.
Heu! nimium cito Marmaricis cernetis in oris, 195
Quem vos Hesperiâ statuistis quaerere terrâ.
Dulcibus interea illecebris, luxuque Canopi,
Captus, et afflatus fallente cupidine Caesar,
Lascivas ducit, Veneris sub numine, noctes,
Oblitus Libyae tantas coalescere vires, 200
Fortunamque suam, et surgentia regna morantes.
Talibus illecebris, et molli fractus amore,
Formosae Ochalidos reginae dicitur olim
Maximus Alcides: humeros non fulva leonis
Terga Cleonaei velant, nodosave fortem 205
Clava armat dextram; domitores mille laborum
Desidiâ incipiunt duri torpere lacerti.
Nec jam vindicibus pacati viribus orbis
Terrentur reges: sed plus Junonis iniquae
Spes saevas facie formosâ femina juvit, 210
Quam poterant ferratae acies, aut omnia terrae,
Aëris, Oceanique, et Ditis monstra profundi.
Sed longo Fortuna ducem torpere veterno
Non patitur tantum, medio nec Caesaris acta
Deficere in cursu; sive accelerare ruinam 215
Romanam cupit inconstans, exosa potentem
Jam populum, et vires nimias, quas fecerat ipsa;
Sive Deam puduit, leges venerandaque jura
Caesaris ignave solum debere salutem
Desidiae, et potius statuisset perdere Marte, 220
Quam sic servare; ut bellum, quod struxerat olim,
Destrueret rursum imperii fastigia tanti:
Nec plus res Latias facie Cleopatra nocente,
Quam gladii ultores, et Thessala castra, juvaret.
Non tamen a Phariis primo civilia bella 225
Deliciis traxêre ducem, tantumve soporem
Excussêre tubae Latiae. Rex debilis illum,
Et cito casurus, Pharances, excitat, ut non
Ipse ruat solus: sed secum nobilioris
Fata trahat populi. Sic, cum leo magnus apertis 230
Dormivit campis, passim formidine nullâ
Illaesi carpsêre greges sua pabula; parvus
Forte culex stimulis audacibus ora leonis
Cum pupugit, somno excusso, fera nobilis irâ
Infredens magnâ, postquam protriverit hostem 235
Exiguum, nondum vindictam nactus, in omnem
Prosiluit campum, grassataque sanguine multo
Stravit equos, stravit tauros; armentaque tota
Exigui culicis temeraria facta luereunt.
Munere Pompeii, Pharnaces impius olim 240
Cimmerium (pretium sceleris) diadema recepit.
Natus erat magno Ponti Mithridate, potentis
Qui, populis Asiae quondam Graiisque subactis,
Aemula Romanis per terras arma gerebat.
Qui victus tandem, et Pompeii viribus omni 245
Exutus regno, nati impietate nefandi
Proditus est; ceciditque minor sic gloria Magno.
Pharnacem, nimiâ nunc ambitione tumentem,
Cum paribus dudum signis concurrere signa,
Romanasque acies, et tantae robora gentis, 250
In se civili novit conversa furore,
Quaerendi regnum pepulit spes vana paternum.
Quem fallax primo juvit Fortuna, futuris
Deceptura malis; urbisque ad monia magnae,
Quam debellati Mithridatis struxerat olim 255
Pompeius monimentum ingens, devicit iniquis
Te, Domiti infleix, fatis; ad nota tulerunt
Monia barbarici Romana piacula Manes.
Lucida jam novies repârat cornua Phobe,
Ex quo Niliacas devenit Caesar in oras; 260
Reginaeque tument vitiati pondera ventris.
Quam verbis abiens solatur Caesar amicis:
"O fortunarum rectrix, Cleopatra, mearum,
"Caesaris et fatum, qui caetera fata gubernat!
"Me nunc bella vocant. Crudelis amantibus, arma, 265
"Crudelisque sibi, Pharnaces impia movit;
"Excitioque suo nostrum interrumpit amorem.
"Ti cohibe lacrymas; devictus sentiet hostis
"Caesaris armati gemitus; et clade suorum
"Agnoscet, quantâ Cleopatrae amplexibus irâ 270
"Divellor. Sed non nostris concurrere turmis
"Debilis audebit Pharnaces: arma relinquet,
"Quae temere sumsit, subito; nomenque fugabit
"Caesaris invalidas acies. Avellor amore;
"Non ad bella vocor: citius victoria cedet 275
"Nunc, quam pugna mihi; facilis venit, ecce, triumphus.
"Verum, ut te caream, nec erit victoria laeta,
"Nec laurus jucunda mihi: non ipsa, triumpho
"Quae comes est, tantum pensabit gloria damnum.
"A te discedam tristis, pulcherrima rerum, 280
"A te, quae fusca Aegypti lucentibus arva
"Irradias oculis, et splendidiora Deorum
"Tramite colesti, cui lactea nomina Graeci
"Antiqui tribuêre, facis; sine quâ mihi tellus
"Nulla placet, triste exsilium Roma ipsa videtur. 285
"Sed nos hinc majora vocant certamina; nondum
"Attigit optati Caesar fastigia regni.
"Quantos debet adhuc nobis Fortuna triumphos!
"Quantaque civilis, quod restat, praemia belli
"Te, Cleopatra, manent! formam hanc venerabitur orbis 290
"Sideram. Australi populi qui litore degunt,
"Et nunquam Oceano fulgentia plaustra Boötae
"Mersa vident; et quae Septem subjecta Trioni
"Gens jacet, in cujus nunquam regione Canopus
"Cernitur, hoc tantum colo contenta vagari, 295
"Nomen adorabunt Cleopatrae: litore gentes
"Occiduo, et quae surgentem videt India solem,
"Cum Nilo Tybris tibi serviet; et tua regna
"Defendent aquilae nostrae, Romanaque signa;
"Dum reges inter famulos Cleopatra superbos, 300
"Et sceptris subjecta suis nova sceptra, videbit.
"Talia nam (si nota satis mihi Numina) spondet
"Hoc bellum, regina, tibi. Nunc fata sequenda,
"Et cito, quo ducunt: uteri per cara tumentis
"Pignora, civilis belli post fata revertar." 305
At blandis Cleopatra dolis instructa, venustas
Cui nivae frontis tanta est, ut luctus et ipsae
Vel lacrymae deceant, lacrymis sic infit obortis:
"Non tanti facio, Caesar, mea vota precesque,
"Ut decreta ducis tanti mutare valerent, 310
"A quibus humani generis fortuna per orbem
"Pendet; queis stellae, queis Numina cuncta vacabunt.
"Audax relligio nimium, pietasque superba
"Censetur, quae magna optat mutare Deorum
"Consilia. Ah! potius flammae votisque resistam 315
"Ipsa meis, dulcemque sibi Cleopatra negabit
"Caesaris adspectum, quam tanta negotia, totque
"Bellorum laurus tardabit nostra voluptas.
"Sed tamen ignoscas, paulum si, Caesar, amori
"Indulget Cleopatra suo, si vivere tecum 320
"Exoptat, si castra sequi victricia. Non pax
"Tutior ulla mihi, quam classiaca Caesaris essent.
"Quo propius bellum sub te ductore secuta,
"Hoc magis a belli fuero terrore remota.
"Sed jam jussa sequar; Phariisque videbor in oris 325
"Tutela secura tua; magnique putabo
"Cauesaris Occiduis Alcidae a Gadibus usque
"Eoum Gangem victricem extendere dextram,
"A Thulis ad populos Austri. Tam dissita mundo
"Litora nulla jacent, ut jam divortia longa 330
"Inter nos faciant, si sit tam Caesar amando,
"Quam vincendo, celer." Lacrymas tum sponte cadentes
Combibit ore avido Caesar; repetitaque jungit
Oscula. Niliacis tandem digressus ab oris,
Tendit in Armeniam Libycis velocior Austris, 335
Pharancem exquirens: altae hunc prope monia Zelae
Invenit, et solo conspectu fundit inertem.
Tam cito devictus, pugnae non ulla reliquit,
Sed tantum monimenta fugae; nec fama loquetur
Pharancis de bello aliud, quam, tempore Caesar 340
Quod venit, viditque hostes, et vicit eodem.
Heu! quantum famae Magni fuga detrahit illa
Pharnacis timidi, dum Caesariana juventus
Mollitiem cernit gentis! non digna triumpho,
Nec titulis tantis, jam Pontica regna subacta 345
Armeniosque putant victos. Non destruit illo
In bello Caesar tantum diademata regis,
Sed Magni decus; exsultans cum talia fatur:
"O felix Pompei! cui nomina tanta subactae
"Degeneres istae gentes, laurosque, dederunt, 350
"Quando ego, pugances Gallos fortesque Sicambros
"Vicendo, nullum videor meruisse triumphum.
"Fatum bella tibi si Transalpina dedisset,
"Nostrarum forsan nôsses discrimina laudum:
"Non haec omnino civilia bella fuissent." 355
Sed majora vocant illinc discrimina belli
Victrices aquilas. Libycis consedit in arvis
Scipio, Romanis cinctus legionibus, hostis
Securus nimium, gelidi cum jam Capricorni
Terga premens, horas contraxerat inde diurnas 360
Phobus; et acris hiems cursum frenârat aquarum,
Nudaque vestierat niveis nemora alta pruinis,
Sed praeceps Caesar, quem nunquam in bella ruentem
Tempestas tristesve hiemes potuêre morari,
Ter jam Romuleâ factus dictator in urbe, 365
Vela dedit ventis, paulumque moratus in oris
Sicaniis, iterum Lilybaeo a litore solvit;
Et praetervehitur magnae Carthaginis arces
Semirutas; Clupeamque videns, male litora nota
Damnat, ubi infelix perituris Curio turmis 370
Appulit: infaustas oras, Uticamque relinquit,
(Quam Cato, tum, legum vindex justissimus, armis
Praesidoqie tenet, nomen qui sumet ab urbe,
Aeternamque urbi reddet per saecula famam):
Inde Adrumetum tendens, ubi Scipio, belli 375
Ingentis ductor, Romanis stabat in armis.
| Thomas May | Neo-Latin | The Latin Library | The Classics Page |