PASSIO SANCTI VENCENTI MARTYRIS
Beate martyr, prospera
diem triumfalem tuum,
quo sanguinis merces tibi
corona, Vincenti, datur!
Hic te ex tenebris saeculi
tortore uicto et iudice
euexit ad caelum dies
Christoque ouantem reddidit.
Nunc angelorum particeps
conlucis insigni stola,
quam testis indomabilis
riuis cruoris laueras,
cum te satelles idoli
praecinctus atris legibus
litare diuis gentium
ferro et catenis cogeret.
Ac uerba primum mollia
suadendo blande effuderat,
captator ut uitulum lupus
rapturus adludit prius.
'Rex', inquit, 'orbis maximus,'
qui sceptra gestat publica,
seruire sanxit omnia
priscis deorum cultibus.
Vos, Nazareni, adsistite
rudemque ritum spernite!
haec saxa, quae princeps colit,
placate fumo et uictima!'
Exclamat hic Vincentius,
leuita de tribu sacra,
minister altaris dei
septem ex columnis lacteis:
'Tibi ista praesint numina,
tu saxa, tu lignum colas,
tu mortuorum mortuus
fias deorum pontifex,
nos lucis auctorem patrem
eiusque Christum filium,
qui solus ac uerus deus,
Datiane, confitebimur'.
Hic ille iam commotior:
audesne, non felix', ait,
'ius hoc deorum et principum
uiolare uerbis asperis,
ius et sacratum et publicum,
cui cedit humanum genus,
nec te iuuentae feruidae
instans periclum permouet?
Hoc namque decretum cape:
aut ara ture et caespite
precanda iam nunc est tibi
aut mors luenda est sanguine.'
Respondit ille altrinsecus:
'age ergo, quidquid uirium,
quidquid potestatis tibi est,
palam reluctor, exere!
Vox nostra quae sit, accipe:
est Christus et pater deus,
serui huius et testes sumus,
extorque, si potes, fidem!
'Tormenta, carcer, ungulae
stridensque flammis lammina
atque ipsa poenarum ultima,
mors, christianis ludus est.
O uestra inanis uanitas
scitumque brutum Caesaris!
condigna uestris sensibus
coli iubetis numina:
excisa fabrili manu
cauis recocta et follibus,
quae uoce, quae gressu carent,
inmota, caeca, elinguia.
His sumptuosa splendido
delubra crescunt marmore,
his colla mugientium
percussa taurorum cadunt.
'At sunt et illic spiritus'.
'Sunt, sed magistri criminum,
uestrae et salutis aucipes,
uagi, inpotentes, sordidi,
qui uos latenter incitos
in omne conpellumt nefas:
uastare iustos caedibus,
plebem piorum carpere.
Norunt et ipsi ac sentiunt
pollere Christum et uiuere
eiusque iam iamque adfore
regnum tremendum perfidis.
Clamant fatentes denique
pulsi ex latebris uiscerum
uirtute Christi et nomine
diuique et idem daemones.'
His intonantem martyrem
iudex profanus non tulit,
conclamat: 'os obtrudite,
ne plura iactet inprobus!
Vocem loquentis claudite
raptimque lictores date,
illos reorum Plutones
pastos resectis canibus!
Iam faxo ius praetorium
conuiciator sentiat,
inpune ne nostris sibi
dis destruendis luserit.
Tibi ergo soli, contumax,
Tarpeia calcentur sacra,
tu porro solus obteras
Romam, senatum, Caesarem?
Vinctum retortis bracchiis
sursum ac deorsum extendite,
conpago donec ossuum
diuulsa membratim crepet.
Posthinc hiulcis ictibus
nudate costarum abdita
ut per latebras uulnerum
iecur retectum palpitet.'
Ridebat haec miles dei
manus cruentas increpans,
quod fixa non profundius
intraret artus ungula.
Ac iam omne robur fortium
euiscerando cesserat
nisusque anhelus soluerat
fessos lacertorum toros,
ast ille tanto laetior
omni uacantem nubilo
frontem serenam luminat
te, Christe, praesentem uidens.
'Quis uultus iste, pro pudor!'
Datianus aiebat furens,
'gaudet, renidet, prouocat
tortore tortus acrior!
Nil illa uis exercita
tot noxiorum mortibus
agone in isto proficit,
ars et dolorum uincitur.
Sed uos, alumni carceris,
par semper inuictum mihi,
cohibete paulum dexteras,
respiret ut lassus uigor.
Praesicca rursus ulcera,
dum se cicatrix colligit
refrigerati sanguinis,
manus resulcans diruet.'
His contra leuites refert:
'si iam tuorum perspicis
languere uirtutem canum,
age, ipse maior carnifex,
ostende, quo pacto queant
imos recessus scindere,
manus et ipse intersere
riuosque feruentes bibe!
Erras, cruente, si meam
te rere poenam sumere,
cum membra morti obnoxia
dilancinata interficis.
Est alter, est intrinsecus,
uiolare quem nullus potest,
liber, quietus, integer,
exsors dolorum tristium.
Hoc, quod laboras perdere
tantis furoris uiribus,
uas est solutum ac fictile,
quocumque frangendum modo.
Quin immo nunc enitere
illum secare ac plectere,
qui perstat intus, qui tuam
calcat, tyranne, insaniam!
Hunc, hunc lacesse, hunc discute,
inuictum, inexsuperabilem,
nullis procellis subditum
solique subiectum deo!'
Haec fatur et stridentibus
laniatur uncis denuo;
cui praetor ore subdolo
anguina uerba exsibilat:
'Si tanta callum pectoris
praedurat obstinatio,
puluinar ut nostrum manu
abomineris tangere,
saltim latentes paginas
librosque opertos detege,
quo secta prauum seminans.
iustis cremetur ignibus'.
His martyr auditis ait:
'quem tu, maligne, mysticis
minitaris ignem litteris,
flagrabis ipse hoc iustius.
Romfea nam caelestium
uindex erit uoluminum
tanti ueneni interpretem
linguam perurens fulmine.
Vides fauillas indices
Gomorreorum criminum,
Sodomita nec latet cinis
testis perennis funeris.
Exemplar hoc, serpens, tuum est.
fuligo quem mox sulpuris
bitumen et mixtum pice
imo inplicabunt tartaro.'
His persecutor saucius
pallet, rubescit, aestuat
insana torquens lumina
spumasque frendens egerit.
Tum deinde cunctatus diu
decernit: 'extrema omnium
igni, grabato et lamminis
exerceatur quaestio.'
Haec ille sese ad munera
gradu citato proripit
ipsosque pernix gaudio
poenae ministros praeuenit.
Ventum ad palestram gloriae,
spes certat et crudelitas,
luctamen anceps conserunt
hinc martyr, illinc carnifex.
Serrata lectum regula
dente infrequenti exasperat,
cui multa carbonum strues
uiuum uaporat halitum.
Hunc sponte conscendit rogum
uir sanctus ore interrito,
ceu jam coronae conscius
celsum tribunal scanderet.
Subter crepante aspergine
scintillat excussus salis
punctisque feruens stridulis
sparsim per artus figitur.
Aruina posthinc igneum
inpressa cauterem lauit,
uis unde roris fumidi
in membra sensim liquitur.
Haec inter inmotus manet
tamquam dolorum nescius
tenditque in altum lumina;
nam uincla palmas presserant.
Sublatus inde fortior
lugubre in antrum truditur,
ne liber usus luminis
animaret altum spiritum.
Est intus imo ergastulo
locus tenebris nigrior,
quem saxa mersi fornicis
angusta clausum strangulant.
Aeterna nox illic latet
expers diurni sideris,
hic carcer horrendus suos
habere fertur inferos.
In hoc baratrum conicit
truculentus hostis martyrem
lignoque plantas inserit
diuaricatis cruribus.
Quin addit et poenam nouam
crucis peritus artifex,
nulli tyranno cognitam
nec fando conpertam retro.
Fragmenta testarum iubet
hyrta inpolitis angulis,
acuminata, informia,
tergo iacentis sternerent.
Totum cubile spiculis
armant dolores anxii,
insomne qui subter latus
mucrone pulsent obuio.
Haec illc uersutus uafra
meditatus arte struxerat,
sed Belzebulis callida
commenta Christus destruit.
Nam carceralis caecitas
splendore lucis fulgurat
duplexque morsus stipitis
ruptis cauernis dissilit.
Agnoscit hic Vincentius
adesse quod sperauerat,
tanti laboris praemium,
Christum, datorem luminis.
Cernit deinde fragmina
iam testularum mollibus
uestire semet floribus
redolente nectar carcere.
Quin et frequentes angeli
stant ac loquuntur comminus,
quorum unus ore augustior
conpellat his dictis uirum:
'Exsurge, martyr inclyte,
exsurge securus tui,
exsurge et almis coetibus
noster sodalis addere!
Decursa iam satis tibi
poenae minacis munia
pulchroque mortis exitu
omnis peracta est passio.
O miles inuictissime,
fortissimorum fortior,
iam te ipsa saeua et aspera
tormenta uictorem tremunt.
Spectator haec Christus deus
conpensat aeuo intermino
propriaeque collegam crucis
larga coronat dextera
Pone hoc caducum uasculum,
conpage textum terrea,
quod dissipatum soluitur,
et liber in caelum ueni!'
Haec ille; sed clausas fores
interna rumpunt lumina
tenuisque per rimas nitor
lucis latentis proditur.
Hoc cum stuperet territus
obsessor atri liminis,
quem cura pernox manserat
seruare feralem domum,
psallentis audit insuper
praedulce carmen martyris,
cui uocis instar aemulae
conclaue reddit concauum.
Pauens deinde introspicit,
admota quantum postibus
acies per artas cardinum
intrare iuncturas potest:
uernare multis floribus
stramenta testarum uidet
ipsumque uulsis nexibus
obambulantem pangere.
Inplentur aures turbidi
praetoris hoc miraculo,
flet uictus et uoluit gemens
iram, dolorem, dedecus.
'Exemptus', inquit, 'carceri
paulum benignis fotibus
recreetur, ut pastum nouum
poenis refectus praebeat'.
Coire toto ex oppido
turbam fidelem cerneres,
mollire praefultum torum,
siccare cruda uulnera.
Ille ungularum duplices
sulcos pererrat osculis,
hic purpurantem corporis
gaudet cruorem lambere.
Plerique uestem linteam
stillante tingunt sanguine,
tutamen ut sacrum suis
domi reseruent posteris.
Tunc ipse manceps carceris
et uinculorum ianitor,
ut fert uetustas conscia,
repente Christum credidit.
Hic obseratis uectibus
densae specum caliginis
splendore lucis aduenae
micuisse clausum uiderat.
At uero postquam lectuli
martyr quietem contigit,
aeger morarum taedio
et mortis incensus siti --,
si mors habenda eiusmodi est,
quae corporali ergastulo
mentem resoluit liberam
et reddit auctori deo,
mentem piatam sanguine,
mortis lauacris elutam,
quae semet ac uitam suam
Christo inmolandam praebuit --,
ergo ut recline mollibus
reiecit aulaeis caput,
uictor relictis artubus
caelum capessit spiritus.
Cui recta celso tramite
reseratur ad patrem uia,
quam fratre caesus inpio
Abel beatus scanderat.
Stipant euntem candidi
hinc inde sanctorum chori
parique missum carcere
baptista Iohannes uocat.
At christiani nominis
hostem coquebant inrita
fellis uenena et liuidum
cor efferata exusserant.
Saeuire inermem crederes
fractis draconem dentibus:
'euasit exultans', ait,
'rebellis et palmam tulit.
Sed restat illud ultimum:
inferre poenam mortuo,
feris cadauer tradere
canibusue carpendum dare.
Iam nunc et ossa extinxero,
ne sit sepulcrum funeris,
quod plebs gregalis excolat
titulumque figat martyris.'
Sic frendit et corpus sacrum
profanus -- a dirum nefas! --
nudum negato tegmine
exponit inter carices.
Sed nulla dirarum famis
aut bestiarum aut alitum
audet tropeum gloriae
foedare tactu squalido.
Quin, si qua clangens inprobe
circumuolarat eminus,
trucis uolucris inpetu
depulsa uertebat fugam.
Nam coruus, Heliae datus
olim ciborum portitor,
hoc munus inplet sedule
et inremotus excubat.
Hic ex frutectis proximis
infestus alarum sono
oculosque pinnis uerberans
exegit inmanem lupum.
Quis perfidorum credere
ausit rapacem beluam,
tauris paratam congredi,
cessisse plumis mollibus?
Ibat malignum murmurans
leui uolatu exterritus
praedamque uisam fugerat
custodis inbellis minis.
Quis audienti talia,
Datiane, tunc sensus tibi,
quantis gementem spiculis
figebat occultus dolor,
cum te perempti corporis
uirtute uictum cerneres
ipsis et inpar ossibus
uacuisque iam membris minor?
Sed quis, tyranne pertinax,
hunc inpotentem spiritum
determinabit exitus?
nullusne te franget modus?
'Nullus, nec umquam desinam;
nam si ferina inmanitas
mansuescit et clementia
coruos uoraces mitigat,
mergam cadauer fluctibus:
insana numquam naufragis
ignoscit unda et spumeum
nescit profundum parcere.
Aut semper illic mobilis
incerta per ludibria
uagis feretur flatibus
squamosa pascens agmina,
aut sub fragosis rupibus
scabri petrarum murices
inter recessus scrupeos
discissa rumpent uiscera.
Ecquis uirorum strenue
cumbam peritus pellere
remo, rudente et carbaso,
secare qui pontum queas,
rapias palustri e caespite
corpus, quod intactum iacet,
leuique uectum lembulo
amplum per aequor auferas?
Sed conplicatum sparteus
claudat cadauer culleus,
quem fune conexus lapis
praeceps in altum deprimat,
At tu per undas emices
rorante praepes palmula,
donec relictum longior
abscondat aspectus solum.'
Haec iussa quidam militum
-- Eumorfio nomen fuit --
uiolentus, audax, barbarus,
furore feruens adripit.
Funale textum conserit,
suto quod inplet corpore,
emensus et multum freti
inter procellas excutit.
O praepotens uirtus dei,
uirtus creatrix omnium,
quae turgidum quondam mare
gradiente Christo strauerat,
ut terga calcans aequoris
siccis mearet passibus,
plantas nec undis tingueret
uasti uiator gurgitis!
Haec ipsa uirtus iusserat
rubrum salum dehiscere,
patente dum fundo aridum
secura plebs iter terit.
Nec non et ipsa nunc iubet
seruire sancto corpori
pontum quietis lapsibus
ad curua pronum litora.
Saxum molaris ponderis
ut spuma candens innatat
tantique custos pigneris
fiscella fertur fluctibus.
Cernunt stupentes nauitae
uectam remenso marmore
labi retrorsum leniter
aestu secundo et flamine.
Certant et ipsi concito
pontum faselo scindere,
longe sed artus praeuolant
telluris ad mollem sinum.
Prius relatos denique
humus quieta suscipit,
quam pulsa summis nisibus
carina portum tangeret.
Felix amoeni litotis
secessus ille, qui sacra
fouens harenis uiscera
uicem sepulcri praebuit,
dum cura sanctorum pia
deflens adornat aggerem
tumuloque corpus creditum
uitae reseruat posterae!
Sed mox subactis hostibus
iam pace iustis reddita
altar quietem debitam
praestat beatis ossibus;
subiecta nam sacrario
imamque ad aram condita
caelestis auram muneris
perfusa subter hauriunt.
Sic corpus, ast ipsum dei
sedes receptum continet
cum Maccabeis fratribus
sectoque Eseiae proximum.
Simplex sed illis contigit
corona poenarum, quibus
finem malorum praestitit
mortis supremus exitus.
Quid tale sector ausus est?
truncata numquid corporis
segmenta post serram feris
obiecit aut undis dedit?
Num Maccabei martyris
linguam tyrannus erutam
raptamue pellem uerticis
auibus cruentis obtulit?
Tu solus, O bis inclyte,
solus brauii duplicis
palmam tulisti, tu duas
simul parasti laureas.
In morte uictor aspera,
tum deinde post mortem pari
uictor triumfo proteris
solo latronem corpore.
Adesto nunc et percipe
uoces precantum supplices,
nostri reatus efficax
orator ad thronum patris!
Per te, per ilium carcerem,
honoris augmentum tui,
per uincla, flammas, ungulas,
per carceralem stipitem,
per fragmen illud testeum,
quo parta creuit gloria,
et quem trementes posteri
exosculamur lectulum,
miserere nostrarum precum,
placatus ut Christus suis
inclinet aurem prosperam
noxas nec omnes inputet!
Si rite sollemnem diem
ueneramur ore et pectore,
si sub tuorum gaudio
uestigiorum sternimur,
paulisper huc inlabere
Christi fauorem deferens,
sensus grauati ut sentiant
leuamen indulgentiae.
Sic nulla jam restet mora,
quin excitatam nobilis
carnem resumat spiritus
uirtute perfunctam pari,
ut, quae laborum particeps
commune discrimen tulit,
sit et coheres gloriae
cunctis in aeuum saeculis.
| Prudentius | Christian Latin | The Latin Library | The Classics Page |